ندا عظیمی زواره
چکیده
کنسولگری بریتانیای مشهد در 1306ق./ 1889م. تأسیس شد. این کنسولگری که درواقع نخستین نمایندگی سیاسی خارجی در مشهد بود، در مدت کوتاهی توانست به بازوی اصلی اجرایی انگلستان در منطقه تبدیل شود. این نمایندگی که به ...
بیشتر
کنسولگری بریتانیای مشهد در 1306ق./ 1889م. تأسیس شد. این کنسولگری که درواقع نخستین نمایندگی سیاسی خارجی در مشهد بود، در مدت کوتاهی توانست به بازوی اصلی اجرایی انگلستان در منطقه تبدیل شود. این نمایندگی که به دستور فرمانداری کل هندوستان فعالیت میکرد و کمتر به وزارت امور خارجه این کشور پاسخگو بود، برآوردهای تجاری و اقتصادی خود را بهصورت سالانه در قالب گزارشهایی نسبتاً جامع به مقامات مافوق ارائه میکرد. اگرچه اسناد بهجای مانده از گزارشهای هفت سال نخست این کنسولگری به نسبت هفت سال دوم (که موضوع این نوشتار است) درمجموع بهتر تدوین شده است، اما در سالهای موردنظر (1321-1313ق./ 1896-1903م.) همچنان میتوان آماری دقیق و میدانی از اوضاع و احوال اقتصادی شهرهای شرقی ایران (که عملاً حوزه فعالیت کنسولگری مشهد بود) به دست آورد. برشمردن انواع کالاهای وارداتی و صادراتی، شرکای خارجی منطقهای و بینالمللی (بهصورت ویژه روسیه، انگلستان و افغانستان) و نیز راههای ترانزیتی مؤثر در این زمینه، شاکله اصلی گزارشهای سالانه را تشکیل میدهد. به نظر میرسد بر اساس محتوای این اسناد، در این هفت سال، دولت روسیه به نسبت دولت انگلیس دست برتر اقتصادی در منطقه را داشته و نمایندگیهای بریتانیا تلاش داشتند تا در تناسب با این رقیب دیرینه راهکارهایی ارائه دهند تا این توازن به نفع انگلستان بازگردد. به همین منظور ضمن تحلیلهای اقتصادی معمول، سعی کردهاند به برخی ابعاد جامعهشناختی منطقه و نیز عواملی که در این امر مؤثر هستند نیز اشاره داشته باشند.