نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر اسناد، مدرس مدعو، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

وظیفه مهم نظام قضایی، رسیدگی به دعاوی و شکایت‌های حقوقی و کیفری است. پژوهش حاضر به سنخ‌های مختلف مراجعه‌کننده به عدلیه پس از مشروطه طی سال‌های 1325ق. تا 1329ق. می‌پردازد. این مقاله بر آن است با اتخاذ رویکردی کیفی و با توجه به ماهیت منابع آرشیوی با شیوۀ توصیفی-تحلیلی، سنخ‌های مختلف مراجعه‌کننده به عدلیه را شناسایی و موردتحلیل قرار دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد، سنخ‌های مختلفی که به عدلیه مراجعه می‌کردند، به‌طور عمده شهرنشین بودند. حداقل طی سال‌های نخستِ مشروطه برای گسترش عدلیه در میان جمعیت غیرشهری اهتمامی مشاهده نمی‌شود. با بررسی دعاوی حقوقی میان سنخ‌های مختلف، مسائل مالی بیشترین اختلافات را شامل می‌شد. اگرچه دعاوی ملکی شامل تمام سنخ‌های اجتماعی است، اما گستردگی یا محدود بودن ملکِ موردِ ادعا، ارتباط مستقیمی به وابستگی فرد به نوع سنخ اجتماعی خود دارد، به‌طوری‌که اختلاف بر سر املاک گسترده، نشان‌دهنده وابستگی فرد مذکور به گروه نخست یا تجار بزرگ است. آنچه در دعاوی جزایی این دوره موردتوجه قرار می‌گیرد، پدیده جعل اسناد است که به‌طور عمده اشراف و وابستگان حکومتی درگیر آن بودند. این امر به نبود قباله درست و نامشخص بودن حدود املاک بازمی‌گردد. اگرچه رفتارهای فراقانونی از افراد وابسته به کانون‌های سنتی قدرت مشاهده می‌شود، اما مصادیق‌ ذکرشده در اسناد در مقابله با آنان قابل‌ملاحظه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology of the Applicants of the Judiciary Based on the Documents of the Beginning of Constitution (1325-1329 AH)

نویسنده [English]

  • Hamideh Shahidi

PhD, Researcher of Documents, Visiting Lecturer, Department of History, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

The main duty of the judicial system is dealing with legal and criminal complaints. This study deals with diverse types of people referring to the judiciary after the constitution (1325-1329 AH). Taking a quantitative approach and applying a descriptive-analytical method (since the materials are archived sources), the study tried to identify and analyze the various people referring to the judiciary. The results show that the people who visited the judiciary were mainly dwellers of cities. At least in the early years after the constitution, one cannot see any effort for establishing courts in non-urban regions. The examination of legal claims between different people shows that financial issues are the main reason of the disputes. Though disputes over real estates can be found among all kinds of people of society, the size of the claimed property is directly related to social strata of the claimer, as dispute over a big properties signifies that that person belongs to first strata or the group of great businessmen. The documents of criminal lawsuits show clearly that the most of nobles and officials of ruling system were involved in forging documents. This was because there was not any exact deed or unclear property boundaries. Unlawful behaviors can be found among the main traditional canons of power, but the registered cases in the documents regarding dealing with the issues is remarkable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Constitution Era
  • The Judiciary
  • Typology of Applicants
  • Historical Documents
  • Amjad al-Soltan
منابع
آبراهامیان، یرواند. (1394ش). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نی.
اتحادیه، منصوره. (1377ش). اینجا طهران است. تهران: تاریخ ایران.
اشرف، احمد، و علی بنوعزیزی. (1387ش). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه سهیلا ترابی‌فارسانی. تهران: نیلوفر.
السان، مصطفی. (1387ش). «حقوق شهروندی از چشم‌انداز نظریه شهروندی جهانی و قوانین و مقررات ایران» حقوق بشر. (شماره 6)، 3-20.
امین، سید حسن. (1385ش). «ایران‌شناسی القاب: بازتاب طبقاتی و فرهنگی در نام‌گذاری‌ها». حافظ. (شماره 29)، 21-6.
بشیریه، حسین. (1378ش). جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نی.
ترابی‌فارسانی، سهیلا. (1384ش). «نقش طبقه بازرگانان در انقلاب مشروطه». بازتاب اندیشه. (شماره 65)، 51-48.
سلیمانی، کریم. (1379ش). القاب رجال دوره قاجاریه. تهران: نی
صدر، محسن (صدرالاشراف). (1364ش). خاطرات صدرالاشراف. تهران: وحید.
فلاح توتکار، حجت. (1385ش). «بازتاب مسئله دهقانی در مجلس اول (1326-1324ق)». نامه تاریخ‌پژوهان. (شماره 7)، 144-130.
کوئن، بروس. (1385). درآمدی به جامعه‌شناسی. تهران: توتیا
مجموعه قوانین و مقررات عصر مشروطیت. (1388ش). تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی. به اهتمام کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (ثبت‌شده در وب‌سایت و لوح فشرده). دوره‌ اول.
ملائی‌توانی، علیرضا. (1391ش). «ملاحظاتی در مفهوم عدالتخانه (1324ق/1906م)». پژوهش‌های تاریخی. (شماره 1)، 130-113.
ویژه، محمدرضا، و حمید قهوه‌چیان. (1391). «تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال 1385 مجلس شورای ملی». فقه و حقوق اسلامی. (شماره 5)، 226-195.
اسناد
ساکماق (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)
59552، 59636، 59644، 59668، 59912، 59684، 59693، 59698، 59724، 59748، 59835، 59884، ،59911، 60453، 60394، 60376، 60148، 59920، 59936، 59936، 59958، 59959، 60024، 60043، 60089، 60097، 61336، 61331، 61322، 60654، 60598، 60595، 60582، 60581، 60478، 61564، 61606، 61614، 61615، 61437، 61346، 61349، 61349.
کمام (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)
کارتن شماره 88، پرونده 23؛ کارتن شماره 88، پرونده 23