نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
پژوهش حاضر تلاشی برای توضیح چرایی پیدایش و چگونگی پایایی نهر خیابان مشهد (نهر خیابان علیا و سفلی) حسب ویژگی‌های کالبدی از بدو احداث تا پایان قاجاریه است. نهر خیابان مشهد در پی احداث نخستین خیابان شهر به وسیلۀ شاه‌عباس در دورۀ صفویه پدید آمد. نهر ورای خیابان در خارج شهر نیز امتداد داشت و سرانجام به اراضی حاصلخیز پایین‌دست آن می‌رسید. این پژوهش در شمار جستارهای تاریخی و مهم‌ترین منبع آن اسناد تاریخی و منابع مکتوب است. از این‌رو، تحقیق با ترکیب روش‌های توصیفی و تفسیری ذیل راهبرد تاریخی سامان‌یافته است. همچنین ابزار اصلی در این مقاله سندپژوهی و مطالعۀ کتابخانه‌ای است. این تحقیق نشان می‌دهد احداث نهر از چشمه گیلاس به مشهد از اواخر سدۀ نهم هجری به‌عنوان یگانه انتخاب زمامداران برای تأمین پایدار آب شرب و کشاورزی شهر در‌آمده است. در دورۀ شاه‌عباس نهر جدید با خیابان تازه‌ساخت و یگانۀ شهر ترکیب و وقف‌نامه‌ای جامع جهت تمهید ساز و کار نگهداری مستمر از آن تنظیم شد. اگرچه در ادوار بعد با نقض شرایط وقف‌نامه از زلالی سیال و شکوه کالبدی نهر کاسته شد، اما خیابان که در شرایط نابسامان نقش حریم را برای نهر ایفا می‌کرد، در دوران ثبات نیز بستر احیای مجدد کالبد آن را فراهم می‌نمود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Stream in the Middle of Street; the Emergence and Stability of Mashhad Street Stream through Physical Changes until the End of Qajar Era
نویسنده [English]
- Mohammad Sadegh Tavasoli Rajaea
MA in Iranian Architectural Studies, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]
This study tried to explain reason underlying emergence and durability of Mashhad street stream (Upper and Lower Street streams) using its physical characteristics from the beginning of its construction to the end of Qajar period. This stream was constructed just after building the first street by Shah Abbas in Safavid period. The stream then was extended to the fertile lands outside the city. This historical descriptive research used historical documents and written sources. The results showed that the construction of a stream from Cheshmeh Gilas to Mashhad had been the unique choice of rulers for supplying drinking and agriculture water of the city since the end of the 9th century. Over the reign of Shah Abbas, the new river was combined with the new unique street of the city, and a comprehensive endowment deed was designed to prepare the mechanism for its continuous maintenance. Although later, the clarity and physical splendor of the river decreased due to the violation of the terms of the endowment, the street that protected the stream in the worse conditions, provided the ground for its revival when the things became stable.
کلیدواژه‌ها [English]
- Mashhad Street Stream
- Khiyābān of Mashhad
- Shah Abbas
- Endowment Deed
- Physical Changes
)