نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

کنسولگری بریتانیای مشهد در 1306ق./ 1889م. تأسیس شد. این کنسولگری که درواقع نخستین نمایندگی سیاسی خارجی در مشهد بود، در مدت کوتاهی توانست به بازوی اصلی اجرایی انگلستان در منطقه تبدیل شود. این نمایندگی که به دستور فرمانداری کل هندوستان فعالیت می‌کرد و کمتر به وزارت امور خارجه این کشور پاسخگو بود، برآوردهای تجاری و اقتصادی خود را به‌صورت سالانه در قالب گزارش‌هایی نسبتاً جامع به مقامات مافوق ارائه می‌کرد. اگرچه اسناد به‌جای مانده از گزارش‌های هفت سال نخست این کنسولگری به نسبت هفت سال دوم (که موضوع این نوشتار است) درمجموع بهتر تدوین شده است، اما در سال‌های موردنظر (1321-1313ق./ 1896-1903م.) همچنان می‌توان آماری دقیق و میدانی از اوضاع و احوال اقتصادی شهرهای شرقی ایران (که عملاً حوزه فعالیت کنسولگری مشهد بود) به دست آورد. برشمردن انواع کالاهای وارداتی و صادراتی، شرکای خارجی منطقه‌ای و بین‌المللی (به‌صورت ویژه روسیه، انگلستان و افغانستان) و نیز راه‌های ترانزیتی مؤثر در این زمینه، شاکله اصلی گزارش‌های سالانه را تشکیل می‌دهد. به نظر می‌رسد بر اساس محتوای این اسناد، در این هفت سال، دولت روسیه به نسبت دولت انگلیس دست برتر اقتصادی در منطقه را داشته و نمایندگی‌های بریتانیا تلاش داشتند تا در تناسب با این رقیب دیرینه راهکارهایی ارائه دهند تا این توازن به نفع انگلستان بازگردد. به همین منظور ضمن تحلیل‌های اقتصادی معمول، سعی کرده‌اند به برخی ابعاد جامعه‌شناختی منطقه و نیز عواملی که در این امر مؤثر هستند نیز اشاره داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of Foreign Trade of Iranian Eastern Cities during 1896-1903

نویسنده [English]

  • Neda Azimi Zavare

Ph.D., Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan, Iran

چکیده [English]

British consulate was founded in Mashhad in 1889 AD/1306 AH. The office that was the first foreign political agency in Mashhad, could become the primary executive part of England in a short time. The agency that seemingly operated under the General Governor of India but was not responsible to the Ministry of Foreign Affairs of the country, presented annually its commercial and economical estimates in relatively comprehensive reports to higher authorities. Though the survived reports of the first seven years of the consulate are better compiled than the second seven years, but in the years that is the subject of this study (1896-1903 AD/1313-1321 AH) provide us with accurate field statistics about the economic status of the eastern cities of Iran (i.e., its main field of consulate’s activity). The main content of the annual reports are the types of the imported and exported goods, the name of the regional and international foreign partners (especially Russia, England, and Afghanistan), and the effective transmitting methods. According to the documents, seemingly in the seven years in the region the Russian government was economically superior to British government and the British representatives endeavored to make solutions for balancing the economic power and overcome the long standing rival. Therefore, they tried in their usual economic analysis to include many issues like sociological aspects of the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: British Consulate
  • England
  • Foreign trade
  • Mashhad
  • Russia

منابع

ابوالبشری، پیمان، و علی یحیایی. (1393ش). «نقش روسیه در توسعه راه تجاری مشهد-عشق‌آباد با تکیه‌بر اسناد کنسولگری بریتانیا (1910-1890م.)». تاریخ روابط خارجی. (شماره 60)، 126-107.
اخوان‌توکلی، فرناز. (1386ش). گاهشمار روابط ایران و انگلیس. تهران: وزارت امور خارجه.
رابینو، لویی. (1363ش). دیپلمات‌ها و کنسول‌های ایران و انگلیس. ترجمه غلامحسین میرزا صالح. تهران: تاریخ ایران.
سیروان، خسروزاده. (1392ش). «اسناد پارلمانی انگلستان». اسناد بهارستان. (شماره 3)، 135-123.
شهبازی، عبدالله. (1379ش). زرسالاران یهودی و پارسی (استعمار بریتانیا و ایران). تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
صحت‌منش، رضا. (1400ش). «انگیزه‌ها و اهداف تأسیس کنسولگری بریتانیا در مشهد در عصر قاجار». تاریخ اسلام و ایران. (شماره 53)، 123-95.
صحت‌منش، رضا، و محمدمهدی مرادی‌خلج. (1393ش). «اهداف و کارکردهای کنسولگری‌های انگلیس در کرمان و سیستان (1333-1312ق.)». تاریخ ایران. (شماره 74)، 88-55.
صیادی، مرصع، و فاطمه هاشمی. (1396ش). اسناد کنسولگری بریتانیا در خلیج‌فارس و بوشهر (1904-1903م.). بوشهر: شروع.
کاظمی، سجاد. (1394ش). «اهداف انگلیس از تأسیس دفاتر کنسولگری در شهرهای مختلف ایران». جندی‌شاپور. (شماره )3، 95-81.
کمالی، مریم. (1390ش). «اسناد پارلمانی انگلستان». اسناد بهارستان. (شماره 1)، 253-240.
کمالی، مریم. (1390ش). «اسناد پارلمانی انگلستان». اسناد بهارستان. (شماره 2)، 293-281.
کمالی، مریم. (1390ش). «اسناد پارلمانی انگلستان». اسناد بهارستان. (شماره 3)، 370-359.
وین، انتونی. (1383ش). ایران در بازی بزرگ. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: پیکان.
ییت، چارلز ادوارد. (1365ش). سفرنامه خراسان و سیستان. ترجمه قدرت‌الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری. تهران: یزدان.
Diplomatic and Consular Report (DCR) on Trade and Finance of Persia, Khorasan and Sistan for the year 1897-98, Report No. 2202.
Diplomatic and Consular Report (DCR) on Trade and Finance of Persia, Khorasan and Sistan for the year 1901-02, Report No. 2921.
Diplomatic and Consular Report (DCR) on Trade and Finance of Persia, Khorasan and Sistan for the year 1902-03, Report No. 3267.